Khu phố cổ Hà Nội là tên gọi thông thường của một khu vực đô thị có từ
lâu đời của Hà Nội nằm ở ngoài hoàng thành Thăng Long. Khu đô thị này tập trung
dân cư hoạt động tiểu thủ công nghiệp và buôn bán giao thương, hình thành lên
những phố nghề đặc trưng, mang những nét truyền thống riêng biệt của cư dân
thành thị, kinh đô. Ngày nay khu phố cổ Hà Nội là điểm đến hấp dẫn cho những ai
muốn tìm hiểu về Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội.
Phố cổ Hà Nội đầu Thế kỷ XIX
Khu "Hà Nội 36 phố phường" là một
cách gọi không chính xác của khu phố cổ, vì 36 phố phường là một cách gọi ước
lệ khu vực đô thị cổ, nằm bên trong và bên ngoài cả khu phố cổ.
Khu phố cổ Hà Nội thuộc địa bàn quận Hoàn
Kiếm tổng diện tích khoảng 100 ha, có 76 tuyến phố thuộc 10 phường: phường Hàng
Đào, Hàng Bạc, Hàng Buồm, Hàng Bồ, Hàng Bông, Hàng Gai, Hàng Mã, Đồng Xuân, Cửa
Đông, Lý Thái Tổ.
Phố hàng đồng
Mặc dù các phố cổ của Hà Nội còn nằm cả bên
ngoài khu vực này, nhưng do đây là khu vực tập trung phố cổ nhiều nhất và còn
giữ được những đặc trưng nên chỉ khu vực theo quy định trên được gìn giữ, bảo
tồn là khu phố cổ.
Đặc trưng nổi tiếng nhất của khu phố
cổ là các phố nghề. Thợ thủ công từ các làng nghề quanh Thăng Long xưa tụ tập
về đây, tập trung theo từng khu vực chuyên làm nghề của mình. Các thuyền buôn
có thể vào giữa phố để buôn bán trao đổi, khiến các phố nghề càng phát triển.
Và chính sản phẩm được buôn bán trở thành tên phố, với chữ "Hàng"
đằng trước, mỗi phố chuyên môn buôn bán một loại mặt hàng.
Hiện nay, một số phố vẫn còn giữ
được sản phẩm truyền thống như phố Hàng Mã, Hàng Tre, Hàng Thiếc, Thuốc Bắc...
Ngoài ra một số phố tuy không giữ nghề truyền thống, nhưng cũng tập trung
chuyên bán một loại hàng hóa như phố Hàng Quạt bán đồ thờ, phố Hàng Buồm bán
bánh kẹo, phố Mã Mây chuyên dịch vụ du lịch...
- Hàng Bông lấy theo tên đoạn phố chính Hàng Bông Đệm vốn
có nhiều nhà làm nghề bật bông, bán mền bông, chăn đệm.
- Phố Hàng Mã ngày xưa chuyên buôn bán đồ vàng mã để thờ
cúng, bao gồm tiền giấy âm phủ, vàng giấy âm phủ, sau mở rộng thêm các
tượng giấy hình các quan, hình nhà cửa... để cúng và đốt cho người âm
(người chết). Ngày nay phố Hàng Mã tập trung nhộn nhịp vào các dịp lễ, tết
Trung Thu, Nguyên Đán với các mặt hàng phong phú về đồ chơi. Ngoài ra, tại
đây cũng là nơi bán đồ trang trí phông màn cho đám cưới với các hình cắt
làm từ nguyên liệu giấy màu hay bọt xốp nhiều màu sắc.
- Phố Mã Mây. Phố này nguyên bao gồm hai phố xưa: phố
Hàng Mã và phố Hàng Mây. Đoạn phố Hàng Mây nằm giáp phố Hàng Buồm, trên bờ
sông Nhị, nơi tập trung thuyền bè miền ngược chở các mặt hàng lâm sản như song,
mây, tre, nứa...
- Phố Hàng Bạc do ông Lưu Xuân Tín được nhà vua cho phép
mở lò đúc bạc thành nén cho triều đình, kéo người trong họ hàng và người
làng Trâu Khê (hay Châu Khê, xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang - Hải Dương)
ra đây mở phường đúc bạc, thành lập trường đúc ở số nhà 58 Hàng Bạc.
- Phố Hàng Đào là nơi buôn tơ, bán vải vóc (chữ vải điều
chỉ màu đỏ được đọc chệch thành chữ đào)
- Phố Hàng Lược nối từ phố Hàng Cót đến phố Chả Cá, vốn
là nơi có nhiều nhà buôn bán lược: lược gỗ, lược sừng và sau này là lược
nhựa.
- Phố Hàng Chai không phải là nơi sản xuất, buôn bán chai
lọ; phố này là một đoạn ngõ nhỏ nối phố Hàng Rươi và Hàng Cót, đây là nơi
tập trung dân nghèo chuyên làm nghề thu lượm các đồ phế liệu, đồ bỏ (rác)
- Phố Hàng Gà chạy từ phố Hàng Điếu đến phố Hàng Cót, vốn
là nơi tập trung các cửa hàng bán đồ gia cầm: gà, vịt, ngan, ngỗng, bồ câu, gà tây...
- Phố Hàng Chĩnh được người Pháp gọi là Rue des Vases
(phố hàng Vại Chậu), vốn thông ra bờ sông, là bến đậu các thuyền chở vại,
chậu bằng sành của làng Phù Lãng, nồi đất, chum vại, tiểu sành từ Hương
Canh, bằng gốm từ Thổ Hà
- Phố Hàng Đồng và phố Bát Sứ thời thuộc Pháp có tên
chung là Rue des Tasses (phố Hàng Chén). Đoạn Hàng Đồng và Hàng Mã
trước thuộc thôn Yên Phú, có nghề gốc bán đồ đồng như mâm, nồi, đỉnh, lư
hương, lọ hoa, hạc thờ..
Nhà cổ
·
Một đặc trưng nữa
của khu phố cổ là kiến trúc nhà cổ trong khu phố buôn bán. Những nhà cổ chủ yếu
là nhà ống, mái ngói nghiêng, mặt tiền là cửa hàng buôn bán thò thụt không đều.
Hình ảnh nhà cổ và mái ngói đã đi vào hội họa, thơ ca. Những ngôi nhà này chủ
yếu được dựng vào thế kỉ XVIII - XIX, trước đó hầu hết là nhà mái tranh, chỉ có
một số nhà giàu có, nhà của Hoa kiều mới lợp mái ngói.
Nhà cổ phố Mã Mây
Phố hàng Mắm, khoảng năm 1905
·
Thời kì toàn quốc
kháng chiến, để tránh đụng độ trực tiếp với quân Pháp và lính Lê dương, người
dân và Vệ quốc quân đã đục thông tường từ nhà này sang nhà khác. Khi cần người
ta có thể đi từ đầu đến cuối phố qua những lỗ hổng giữa các ngôi nhà mà không
cần phải xuống đường.
·
Từ cuối thế kỉ
XX, các nhà cổ dần dần biến mất. Thay vào đó là các ngôi nhà ống xây mới phá vỡ
cảnh quan vốn có của phố cổ. Tuy vậy, bên trong các ngôi nhà vẫn là hệ thống
đường đi chằng chịt.
Di tích
Rong khu vực phố cổ có rất nhiều di
tích lịch sử lâu đời, gồm đình, đền, chùa, hội quán.
Cho đến cuối thập niên 1980, phố cổ còn được giữ gần như nguyên vẹn
- Đình: mỗi phố nghề thường có một đình để thờ tổ nghề
hoặc thành hoàng làng nguyên quán. Đình ở khu này đặc biệt là tầng dưới
vẫn làm cửa hàng cho thuê, tầng trên mới làm nơi thờ cúng. Qua thời gian,
các đình bị lấn chiếm nhiều, rất khó tìm ra dấu.
- Đền: tương tự như đình, nhiều đền cũng chỉ đặt trên
tầng, phía dưới làm cửa hàng. Một số đền còn giữ được là: đền Mã Mây, đền
Nhân Nội, đền Bà Chúa,
- Chùa: trong khu phố cổ còn một số ngôi chùa, tuy đã bị
lấn chiếm nhiều: chùa Cầu Đông, chùa Kim Cổ, chùa Thái Cam.
- Hội quán: khi người Hoa đến buôn bán, đã lập ra hai hội
quán: Hội quán Quảng Đông và Hội quán Phúc Kiến.
Tại khu vực khu phố cổ xưa kia có
các cửa ô: ô Phúc Lâm, ô Thanh Hà (ô Quan Chưởng), ô Trừng Thanh, ô Mỹ Lộc.
Hiện chỉ còn lại ô Quan Chưởng là còn nguyên vẹn.
- Chợ: Bên cạnh các phố nghề, khu phố cổ cũng có một số
chợ để tập trung bán các loại hàng hóa phục vụ đời sống, như chợ Đồng Xuân
- Bắc Qua, chợ Hàng Da, chợ Hàng Bè.
Chợ Đồng Xuân
Phố hàng Bè
Vì vậy chúng ta cần phải bảo tồn di tích phố
cổ, đó là một nét đẹp của thủ đô ngàn năm tuổi.
Phố hàng Bồ ngày nay
Nguồn sưu tập: http://vi.wikipedia.org
Bài đăng
